Ένα ατελείωτο ταξίδι με στάτους «αόρατων» ανθρώπων… Κι όμως οι πρόσφυγες, οι συνάνθρωποί μας που περνούν όσα δεν χωρά ο νους, ώσπου να προσεγγίσουν μια στάλα ευρωπαϊκής γης, αυτοί που (αναγκαστικά) εγκατέλειψαν μια ολόκληρη ζωή, με την ελπίδα μιας άλλης καλύτερης (ή έστω απλώς μιας... ζωής αντί θανάτου), αυτοί οι συνάνθρωποί μας έχουν πολλά να πουν, έχουν ένα ολόκληρο πολιτισμό μέσα τους, χίλιες ιστορίες και μία μόνο απαίτηση. Να αναγνωριστούν ως συνάνθρωποί μας.
Πολύ καλώς εχόντων των κινηματογραφικών πραγμάτων, αυτή η δραματική έκκληση για ανθρωπισμό αποτυπώθηκε αρκούντως με το φακό ντοκιμαντεριστών, που ανέδειξαν τις πολλαπλές πτυχές του προσφυγικού ζητήματος.
Μία από αυτές τις προσπάθειες, είναι και το «Janus’ Legacy: Refugee Passage to Europe» των Δημήτρη Παπαγεωργίου και Αλέξανδρου Σπάθη, μια ταινία που δεν επιδιώκει να παρουσιάσει την προσφυγική ροή ως ένα μεμονωμένο γεγονός, αλλά εστιάζει στη στρέβλωση της ηθικής, πολιτικής και οικονομικής τάξης σε μεγάλης περιοχές της Ασίας και της Αφρικής, που είχε ως αποτέλεσμα να ξεχειλίσει ένα «τσουνάμι» από απελπισμένους ανθρώπους. Με άλλα λόγια επιχειρούν να πιάσουν το νήμα από την αρχή ενός ταξιδιού, που κάνει την «Οδύσσεια» τραγικά επίκαιρη…
Επιπροσθέτως, ένα από τα αφηγηματικά στοιχεία που ξεχωρίζουν είναι και η χρήση της μουσικής (πρωτότυπης), την οποία έγραψε ο Νίκος Ανδρίκος, μουσικός και συνθέτης με έδρα τη Λέσβο, που ως γνωστό φιλοξενεί μεγάλο τμήμα από όσους πρόσφυγες κατάφεραν να φτάσουν ως τα Μικρασιατικά παράλια και να περάσουν στην Ελλάδα…
Οι δύο βασικοί συντελεστές του ντοκιμαντέρ έχουν συνεργαστεί με τον Ανδρίκο σε διάφορα επίπεδα, ενώ και οι ίδιοι (Δημήτρης Παπαγεωργίου και Αλέξανδρος Σπάθης) είναι μαθητές μουσικής στο Κέντρο Σπουδών Ανατολικής Μουσικής (ΚΕΣΑΜ), ενός φορέα με έντονη κοινωνική δράση, επιστημονικός υπεύθυνος του οποίου είναι ο Νίκος Ανδρίκος.
Η μουσική στο ντοκιμαντέρ «Janus’ Legacy: Refugee Passage to Europe», δεν είναι απλώς ένα «χαλί» που συνοδεύει την οπτική δράση, αλλά τουναντίον χρησιμοποιείται πολύ προσεχτικά και λαμβάνει ενεργό ρόλο στην αφήγηση. Πρόκειται για ένα ηχοτοπίο που παρακολουθεί το «ταξίδι» των προσφύγων και ξεκινώντας από την Αφρική, το πρώτο μέρος έχει έντονη αφρικανική επιρροή και ατμόσφαιρα, που δίνει τη σκυτάλη της σε ένα άκουσμα που παραπέμπει -με τη σειρά του- στον αραβικό μουσικό πολιτισμό. Καθώς το προσφυγικό «καραβάνι» καταφέρνει να προσεγγίσει την Τουρκία, η μουσική του Νίκου Ανδρίκου δανείζεται στοιχεία από την κλασική οθωμανική με βασικό εκφραστικό μέσο το ταμπούρ, ενώ όταν πλέον η πλοκή του ντοκιμαντέρ μεταφέρεται στην Ελλάδα, την εικόνα συνοδεύει ένα μουσικό μέρος (συρτό) που φέρει έντονα τα μελωδικά χαρακτηριστικά ενός μπάλου από το Αιγαίο.
«Η πρόκληση ήταν να αποφύγουμε μια εγκυκλοπαιδικού τύπου μουσική παρουσίαση. Αντίθετα, θέλαμε η μουσική να διαφοροποιείται υφολογικά επιμέρους, από περιοχή σε περιοχή, αλλά να έχει και μία στιβαρότητα», εξηγεί στο musicpaper ο Νίκος Ανδρίκος και συμπληρώνει «Γι’ αυτό και η κεντρική συνθετική ιδέα είναι ουσιαστικά ενιαία. Ένας βασικός μελωδικός κορμός, ρυθμικός γιατί το θέμα αναπτύσσεται σε ζυγό ρυθμικό σχήμα, το οποίο εξελίσσεται ανάλογα την περιοχή.
Περισσότερες πληροφορίες για το ντοκιμαντέρ
http://www.januslegacy.gr/
Κάπως έτσι προσαρμόστηκε και η επιλογή μας σχετικά με τα όργανα που χρησιμοποιήθηκαν. Πολύ σημαντική, βεβαίως, ήταν συμβολή των μουσικών που συνεργάστηκαν μαζί μου, του Στρατή Σκουρκέα στα κρουστά, του Αλέξανδρου Σπάθη στο ηλεκτρικό μπάσο, του Στρατή Αλτιπαρμάκη στα τύμπανα και του Αντώνη Αυγουλά στην ηλεκτρική κιθάρα. Με τη σειρά μου, εκτός από ταμπούρ στο οθωμανικό μέρος, στο αραβικό κομμάτι έπαιξα λάφτα με ένα ύφος περισσότερο προς το αράβικο ούτι, καθώς και σάζι. Μας ενδιέφερε μια πιο μίνιμαλ προσέγγιση, ώστε να αποδοθεί η ιδέα του πράγματος και παράλληλα ο θεατής παρακολουθεί και την εικόνα με τις αφηγήσεις των προσφύγων…»