Ο κατάλογος των λογοκριμένων ελληνικών τραγουδιών είναι μακρύς. Εντυπωσιακά μακρύς. Γεμάτος πασίγνωστα τραγούδια, που δεν φαντάστηκες ποτέ ότι οι αρχικοί τους στίχοι δεν είναι αυτοί που έμαθες να τραγουδάς ψιθυριστά ή μεγαλοφώνως. Τραγούδια που οι μελωδίες και οι λέξεις τους ενόχλησαν την εκάστοτε εξουσία με αποτέλεσμα να μπουν στη μαύρη λίστα τόσο αυτά όσο και οι δημιουργοί τους.
Τραγούδιακαι ιστορίες που κρύβονται πίσω απ’ αυτά. Ιστορίες που όλες μαζί συνθέτουν, κατά κάποιο τρόπο, ένα χρονικό της μουσικής λογοκρισίας στην Ελλάδα. Από το 1937, που νομοθετήθηκε πρώτη φορά από τη δικτατορία του Μεταξά, μέχρι τα πρώτα χρόνια της Μεταπολίτευσης. Μία διαδρομή σχεδόν 60 χρόνων. Αυτή τη διαδρομή θα διανύσει η μουσική μας παράσταση «Τα Λογοκριμένα».
Βλέπετε, υπήρξε μία εποχή που μία μόνο λέξη μπορούσε να βάλει σε μεγάλες περιπέτειες ένα τραγούδι. Μία φαινομενικά αθώα λέξη, όπως ας πούμε «καπετάνισσα», «καρφί», «κατάδικος», «βουνά», «Παρασκευή»… Ακόμα κι ένα απλό «πουλί» που είχε όμως την ατυχία να ταυτιστεί στο μυαλό των λογοκριτών με το πουλίτης «Εθνοσωτηρίου Επαναστάσεως».Για εκείνους όλα υπονοούσαν κάτι επαναστατικό. Μην ψάχνετε λογική. Στη λογοκρισία δεν υπάρχει λογική.
Η αρχή έγινε με τα μπεμόλια, τους λεγόμενους αμανέδες, που κυριαρχούσαν στο ρεμπέτικο των αρχών του ’30 και μπήκαν στο στόχαστρο της μεταξικής λογοκρισίας ως άσματα τουρκόσπορα και χασικλίδικα. Όλοι οι ρεμπέτες κλήθηκαν στον κύριο Ψαρούδα, τον πρόεδρο της επιτροπής και «δασκαλεύτηκαν». Οι περισσότεροι πειθάρχησαν. Όσοι αρνήθηκαν βρέθηκαν στην εξορία. Κάπως έτσι, εντελώς βιωματικά, ο Μιχάλης Γενίτσαρης έγραψε το 1938 το «Με πιάσαν επί Μεταξά»…
Στη μέγγενη της λογοκρισίας βρέθηκαν τα χρόνια που ακολούθησαν όλοι οι μεγάλοι συνθέτες και στιχουργοί του λαϊκού τραγουδιού. Βαμβακάρης, Παπαϊωάννου, Καλδάρας, Θεοδωράκης, Ξαρχάκος και τόσοι άλλοι… Το «Χαϊδάρι» του Μάρκου Βαμβακάρη, γραμμένο το 1944 για τους κρατούμενους του στρατοπέδου Χαϊδαρίου, ήταν ένα μόνο από τα πολλά απαγορευμένα ρεμπέτικα της Κατοχής που κυνηγήθηκε από τη λογοκρισία και δισκογραφήθηκε τελικά 36 χρόνια μετά. Το «Νύχτωσε χωρίς φεγγάρι» του Καλδάρα στην πρώτη του εκδοχή δεν αναφερόταν σ’ ένα… ερωτοχτυπημένο παλικάρι, αλλά σε ένα παλικάρι που είχαν φυλακίσει στο Γεντί Κουλέ της Θεσσαλονίκης στα τέλη του Εμφυλίου. «Νύχτωσε και στο Γεντί το σκοτάδι είναι βαθύ…» γράφουν οι πρώτοι στίχοι που έκοψε η λογοκρισία.
Όσο για τον Θεοδωράκη, με το που εμφανίστηκε στα μουσικά μας πράγματα στα τέλη της δεκαετίας του ’50, βρισκόταν συνεχώς στο στόχαστρο της λογοκρισίας. Τα τραγούδια του μάλιστα από τους «Λιποτάκτες», που ερμήνευε ο ίδιος, δεν παίχτηκαν από το κρατικό ραδιόφωνο με τη δικαιολογία ότι ο τραγουδιστής ήταν φάλτσος!
Ιστορίες για γέλια και για κλάματα. Ιστορίες γι’ αγρίους. Ιστορίες που θα σας αφήσουν με το στόμα ανοιχτό. Ιστορίες λογοκρισίας μαζί με μία αγκαλιά σπουδαία τραγούδια που αγαπάμε και τραγουδάμε, έστω κι αν η επίσημη εξουσία πάλεψε για το αντίθετο. Όλα αυτά συνθέτουν την μουσική μας παράσταση «Τα Λογοκριμένα» που θα παρουσιάσουμε παρέα με τη Ρίτα Αντωνοπούλου, τον Γιάννη Μπέζο, την Ελένη Καρακάση και φυσικά το Εργαστήρι Ελληνικής Μουσικής του Δήμου Αθηναίων, υπό τη διεύθυνση του Άγγελου Ηλία, στις 11 Φεβρουαρίου στο Ολύμπια Δημοτικό Μουσικό Θέατρο «Μαρία Κάλλας».
Γιατί στο τέλος η μουσική πάντα νικά.
Γιατί στο τέλος μένουν μόνο τα τραγούδια…
Κώστας Μακεδόνας – Δημήτρης Χαλιώτης