Να ξεκινήσουμε από τον τίτλο των παραστάσεών σας: «Η ιστορία μας κυλά πολύστροφο τραγούδι».
Αυτός είναι στίχος από ένα ποίημα της Χαράς Χρηστάρα, μιας πολύ αξιόλογης ποιήτριας από τη Θεσσαλονίκη. Μου άρεσε πολύ αυτός ο στίχος, γιατί μπλέκει την ιστορία μαζί με το τραγούδι και τη δίνη του καιρού. Ταιριάζει απόλυτα σε αυτό που θέλω να δώσω με αυτές τις παραστάσεις: να ορίσω το δικό μου χρόνο μέσα στο χρόνο της ιστορίας του ελληνικού τραγουδιού. Θα παρουσιάσω ένα πανόραμα των τραγουδιών που έχω γράψει, αλλά και τραγούδια των Χατζιδάκι, Θεοδωράκη, Λεοντή, Μαμαγκάκη και άλλων. Εάν κάτι περισσέψει από τη μία βραδιά, θα το πω την άλλη.

.

Χρησιμοποιήσατε τον όρο πανόραμα, και όχι αναδρομή.
Δεν είναι ακριβώς αναδρομή, γιατί θα έχω και ανέκδοτα τραγούδια. Δίνω έμφαση σε πιο προσωπικά πράγματα που έχω γράψει κι έχω δώσει και σε άλλους. Θα προσπαθήσω να βρω κάποιους αρμούς για να εξηγήσω τι κάνω μέσα σε αυτό το χώρο του ελληνικού τραγουδιού, που δε με αντιπροσωπεύει κιόλας.

Γιατί το λέτε αυτό;
Το τραγούδι, όπως προβάλλεται σήμερα έχει χάσει τρία βασικά συστατικά του: τον αυθορμητισμό του, τη συναισθηματική του φόρτιση και τον κοινωνικό του στόχο. Το ελληνικό τραγούδι έχει κάτι το πολύ άμεσο, λυρικό και περίτεχνο συγχρόνως. Όλο αυτό έχει πάει σε δεύτερο πλάνο. Ψάχνεις με το κιάλι να βρεις τέτοια τραγούδια, ενώ σταδιακά έφτασαν σήμερα να κυριαρχούν αντιγραφές από διάφορα απόβλητα που μάς έρχονται από παντού.

Μπορείτε να οριοθετήσετε χρονικά από πότε ξεκίνησε αυτή η διαδικασία;
Η διάλυση του ελληνικού τραγουδιού, η απονεύρωσή του από τα βασικά συστατικά του, ξεκίνησε από την περίφημη δεκαετία του ’90 που συνέθλιψε τα πράγματα. Και ξέρετε, άμα σταματήσει κάτι τόσο άγαρμπα, μετά είναι πολύ δύσκολο να ξαναβρεθεί ο βηματισμός.

Εσείς, τη δεκαετία του ‘80 τη ζήσατε δημιουργικά. Η στράτευσή σας στο φεμινιστικό κίνημα της εποχής ήταν που γέννησε και τα τραγούδια του δίσκου το Κουτί της Πανδώρας;
Όταν επέστρεψα στην Ελλάδα το ’77, εντάχθηκα σε φεμινιστικές ομάδες και μέσα από κει φτιάξαμε μία καλλιτεχνική ομάδα. Υπήρχε η αντίστοιχη εμπειρία στην Ιταλία και τη Γαλλία, όπου η γυναικεία παραγωγή στα εικαστικά και στη μουσική ήταν πλούσια και είχε πάρει τα πάνω της. Αυτή τη διάσταση της γυναικείας δημιουργίας κουβεντιάζαμε. Εκεί γεννήθηκαν και τα πρώτα τραγούδια, όπως το Ποτάμι, Ρωτώ να μάθω την αλήθεια, Στη στάση. Τα τραγουδάγαμε σε διάφορες εκδηλώσεις και συναθροίσεις, εντελώς αυτοσχέδια και πειραματικά. Όταν μου δόθηκε ευκαιρία να ηχογραφήσω τραγούδια μου, τα έπαιξα στον Αλέκο Πατσιφά, του άρεσαν, και αργότερα τα ηχογράφησα κάτω απ’ τον γενικό τίτλο Το κουτί της Πανδώρας. Όλος ο δίσκος ήταν μια επιλογή στον γυναικείο λόγο. Ήταν οι γυναίκες που μιλούσαν.

Τι έχει μείνει σήμερα απ’ όλη αυτή την ιστορία του φεμινιστικού κινήματος στην Ελλάδα;
Νομίζω ότι αυτό που έχει μείνει απ’ το φεμινιστικό κίνημα γενικά, είναι αυτό λέει κι ο Σαββόπουλος: «τα καλύτερα παιδιά κουράστηκαν και γύρισαν στο σπίτι». Μία μεγάλη ήττα και η καθαρή εκμετάλλευση του κινήματος για λόγους ψηφοθηρικούς. Και ξέρετε, υπήρξαν σοβαρές κατακτήσεις: άλλαξε το Οικογενειακό Δίκαιο, καταργήθηκε η προίκα, έγιναν πολλά βήματα. Ακόμα και πρόσφατα, ψηφίστηκε νόμος για την ενδοοικογενειακή βία. Όμως ο φεμινισμός είναι κάτι που συνδέεται και με άλλες παραμέτρους της κοινωνίας, κι εκεί έχουμε πάει πολύ πίσω. Για παράδειγμα, στην Ελλάδα οι μονογονεϊκές οικογένειες είναι εντελώς απροστάτευτες. Εάν απ’ την άλλη, πάμε σε παγκόσμιο επίπεδο, σε χώρες με τυραννικά καθεστώτα ή πολέμους, εκεί δε μπορούμε να συζητήσουμε καν. Εκεί μιλάμε για άτακτη οπισθοχώρηση.

Υπάρχει γυναικεία δημιουργία;
Φυσικά, υπάρχει γυναικεία τέχνη και αυτό το υποστηρίζω ακόμα. Η γυναικεία υπογραφή είναι πολύ σημαντική και ιδιαίτερη, και σήμερα οι γυναικείες υπογραφές είναι λίγες.

Μιας και μιλάμε για γυναικεία δημιουργία, το 2002, στο δίσκο Το πρόσωπο της αγάπης…
Α! Για μένα αυτά τα τραγούδια της Καλλιόπης Τσουπάκη ήταν ένα πολύ μεγάλο δώρο!

…εκεί λοιπόν σημειώνατε: «…αυτά τα τραγούδια σηματοδοτούν την αλλαγή που αναζητώ στο έντεχνο ελληνικό τραγούδι». Στα χρόνια που μεσολάβησαν, είχε κάποια δισκογραφική συνέχεια αυτή η αναζήτηση;
Πρώτον, δε μου το επέτρεψαν οι συνθήκες, αν και πάλι, δεδομένων αυτών των δύσκολων συνθηκών, όποτε μπόρεσα το έκανα. Δεύτερον, υπάρχουν σίγουρα καινούργιες προτάσεις στο ελληνικό τραγούδι από συνθέτες του επιπέδου της Τσουπάκη, αλλά έτσι όπως έχει διαλυθεί η δισκογραφία δε μπορούμε να μιλάμε για εκδόσεις ολοκληρωμένων έργων. Το πρόσωπο της αγάπης ήταν ένας κύκλος τραγουδιών, και πλέον έχει εγκαταλειφθεί η ιδέα εκδόσεων τέτοιων κύκλων.

Πολλοί όμως είναι αυτοί που πανηγυρίζουν για τη διάλυση της δισκογραφίας. Υπάρχει πλέον το internet ως μέσον, όπου με ένα κλικ μπορούν να φτάσουν τα τραγούδια σας παντού.
Δεν λέω όχι, ωστόσο ο δίσκος είναι μία μνήμη. Είναι η προσωπική σου μαρτυρία και όχι απλά το μέσον για να γίνεις γνωστός. Η ηχογράφηση και η έκδοσή της σε δίσκο είναι μια μαρτυρία που καταγράφει κάθε φορά τα βήμα της πορείας του καλλιτέχνη. Υπάρχουν άπειρα μεμονωμένα τραγούδια που περνάνε στο διαδίκτυο, χωρίς στην πραγματικότητα να αποτυπώνεται η καταγραφή του συνόλου του έργου σου. Ας μη μιλήσουμε καλύτερα για την περίπτωση των κύκλων τραγουδιών που αναφέραμε και πριν. Συν τοις άλλοις, το έργο σου είναι έρμαιο της πειρατείας. Κατά τη γνώμη μου δεν έχει καταργηθεί οριστικά η δισκογραφία, αλλά μοιάζει με άρμα που έχασε τα άλογά του.

Στη δική σας καλλιτεχνική διαδρομή, βρήκατε συνοδοιπόρους;
Ξεκίνησα με την αίσθηση ότι έχω συνοδοιπόρους, αλλά στην πορεία διαπίστωσα ότι είμαι μόνη μου. Στην αρχή με έπιασε πανικός αλλά μετά αδιαφόρησα. Φυσικά και έχω φάει πολύ ήττα, όμως, την ιστορία δε την γράφουν μόνο οι νικητές αλλά και οι ηττημένοι. Και όταν οι ηττημένοι μιλούν, είναι πάρα πολύ δύσκολη η στιγμή και η ζωή των νικητών.

Συναντηθήκατε παρ’ όλ’ αυτά με σπουδαίους δημιουργούς.
Σίγουρα, έκανα ωραίους φίλους. Ένας μεγάλος φίλος μου ήταν ο Νίκος Μαμαγκάκης, και όσο περνάει ο καιρός με στεναχωρεί πολύ ο θάνατός του. Πίστεψα πάρα πολύ στη μουσική του, η οποία μού δημιουργούσε πάντα την αίσθηση ότι έχει κάτι το μυστηριώδες. Μαθαίνοντας τα δικά του έργα από πολύ νωρίς, όπως συνέβη με την Οδύσσεια, προχώρησα ως μουσικός. Σα να έχω τελειώσει την… «Ακαδημία» Μαμαγκάκη. Και βεβαίως δίπλα στον Χατζιδάκι όπου για χρόνια ήμουν ερμηνεύτρια του έργου του, έμαθα πολλά. Με το θάνατο του Χατζιδάκι ένιωσα ότι παρήλθε μία ολόκληρη εποχή και ότι δε θα ξανάρθει. Όπως και δεν ξανάρθε.

Ξεχωρίζετε κάποια ερμηνεύτρια από τη νέα γενιά;
Σίγουρα τη Νατάσσα Μποφίλιου. Είναι δυναμική, με ωραία παρουσία, κάνει προσεκτικές κινήσεις και κυρίως, η φωνή της είναι πολύ όμορφη. Είναι έξυπνη ερμηνεύτρια. Έδωσε στη γενιά της ξανά την ελπίδα ότι τα πάντα μπορούν να ξεκινήσουν από κάτι λίγο και να εξελιχθούν σε πάρα πολύ. Έχει βάλει ψιλά τον πήχη και το έκανε με τα προσόντα της.

Πληροφορίες

Παρασκευή 21 και 28 Νοεμβρίου
Ρυθμός Stage (Μαρίνου Αντύπα 38 – Ηλιούπολη)
Παίζουν οι μουσικοί:
Μάνος Αβαράκης: πνευστά
Σταύρος Αγιαννιώτης: κλασική κιθάρα
Βιβή Γκέκα: μαντολίνο
Χάρης Μέρμηγκας: κοντραμπάσο
Σόλη Μπαρκί: κρουστά
Ώρα έναρξης: 22:30